Καλησπέρα.
Μιλώντας με μία φίλη χθες, της είπα ότι μέσα στις επόμενες δύο μέρες θα κάνω νέα ανάρτηση στο ιστολόγιο. Την ανάρτηση που γράφω αυτή τη στιγμή. "Και ποιό θα είναι το θέμα?", με ρώτησε. Το θέμα το ήξερα, αλλά δεν ήθελα να της το θέσω πεζά και κοφτά. Ήθελα κάτι που να ταιριάζει στο ειδικό του βάρος. Κόλλησα για λίγο, αλλά τότε μου ήρθε. "Θα γράψω για το βασιλιά των αρνητικών συμπεριφορών", της είπα, "το ψέμα". Και κάπως έτσι αρχίζει η σημερινή μας γραφή.
Θέλω να ξεκινήσω από μία αξιωματική βάση. Όλοι έχουμε πει και όλοι έχουμε ακούσει ψέματα. Προϊόν αυτής είναι το αυτονόητο, ότι στις επόμενες γραμμές δεν θα προσπαθήσω ούτε να ηθικολογήσω ούτε να περιαυτολογήσω ούτε να κατηγορήσω. Ο μόνος μου στόχος είναι να καταγράψω κάποιες σκέψεις σχετικά με ένα θέμα που θεωρώ ότι αφορά, ή τουλάχιστον έχει στιγμιαία αγγίξει, τον καθένα μας στη πορεία των σχέσεών μας.
Αρχίζω ρωτώντας πρώτο απ'όλους τον ίδιο μου τον εαυτό. Τί είναι τό ψέμα? Το ψέμα, έτσι όπως το αντιλαμβάνομαι προσωπικά, είναι μία επιλογή. Είναι σαν να προχωράς ένα δρόμο. Κάπου στη πορεία συναντάς ένα σταυροδρόμι. Από τη μία η ταμπέλα λέει "Αλήθεια" και με κουκίδες κάτω από τον τίτλο εξηγεί τί περιλαμβάνει αυτή. Έκθεση, αιδώς, σύγκρουση, συζήτηση, απώλεια του ευησυχασμού, είναι μερικά από μονοπάτια που θα βαδίσει κάποιος διαλέγοντας το δρόμο της αλήθειας. Κάτω από τα περιοχόμενα της αλήθειας η ταμπέλα έχει δύο βελάκια που δείχνουν τα αποτελέσματά της εφαρμοσμένα στις σχέσεις των ανθρώπων. Το πρώτο βελάκι δείχνει δύο ανθρωπάκια να αποχωρίζονται το ένα το άλλο. Η αλήθεια, βλέπετε, μπορεί πολύ εύκολα να καταστρέψει κάθε επαφή δύο ανθρώπων που δε μπορούν να σηκώσουν το βάρος της. Το δεύτερο βελάκι δείχνει δύο ανθρωπάκια να αγκαλιάζονται σφιχτά. Η αλήθεια, βλέπετε, είναι ο πιο σφίχτος κόμπος για τις ψυχές δύο ανθρώπων που κατάφεραν να τη μοιραστούν. Από την άλλη η ταμπέλα λέει "Ψέμα". Οι κουκίδες εδώ μιλάνε για κάλυψη των επιθυμιών, αποφυγή της σύγκρουσης, ασπίδες, προσωπεία, αγωνία, τιμήματα που πληρώνεις για μία κατασκευασμένη ηρεμία. Αυτή τη φορά, όμως, το βελάκι του αποτελέσατος είναι μόνο ένα. Δε δείχνει ούτε τον αποχωρισμό ούτε την ένωση μολονότι το ψέμα μπορεί, όπως και η αλήθεια, να οδηγήσει και στα δύο. Δείχνει ως αποτελέσμα κάτι που προκύπτει σε κάθε περίπτωση και επισκιάζει κάθε πρακτικό αποτέλεσμα του ψέματος, θετικό ή αρνητικό. Αβεβαιότητα. Βλέπετε, όποιος με το ψέμα πέτυχε μία ένωση θα είναι πάντοτε αβέβαιος γι'αυτήν, καθώς η ευδοκιμία της θα είναι ευάλωτη στην αποκάλυψη του ψέματος. Ομοίως, όποιος λόγω του ψέματος κατέληξε σε έναν αποχωρισμό, θα είναι πάντοτε αβέβαιος για το που θα είχε καταλήξει αν διάλεγε το δρόμο της αλήθειας. Με βάση όλα αυτά, ακόμη κι αν δε είναι συνειδητά, κάθε άνθρωπος διαλέγει έναν δρόμο βρισκόμενος στο σταυροδρόμι. Αλήθεια ή ψέμα. Και ανάλογα με αυτόν προχωράει.
Το ψέμα, λοιπόν, είναι μία επιλογή. Και λέω επιλογή γιατί πάντα, ή έστω σχεδόν πάντα, κάθε άνθρωπος έχει την ελευθερία να διαλέξει όποιο δρόμο θέλει στο σταυροδρόμι. Τις περισσότερες φορές τίποτα εξωγενές δεν υποχρεώνει κάποιον να προχωρήσει στο ψέμα, παρά μόνο η αναζήτηση μιας εύκολης, αλλά συνάμα γυάλινης, ασφάλειας, η αποφυγή της υπεράσπισης προσωπικών πεποιθήσεων και επιθυμιών ή, απλώς, η αδυναμία του να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες του δίπλα μονοπατιού. Ταυτόχρονα, όμως, το ψέμα είναι και μία μονομερής επιλογή. Και εξηγούμαι. Η αλήθεια έχει πολλές πλευρές, πολλές εκδοχές. Υπάρχει η στατιστική αλήθεια, η σχετική αλήθεια, η αντικειμενική αλήθεια, η βιωματική-υποκειμενική αλήθεια και, ίσως κάπου κάπου, να υπάρχει δυνατότητα και για μία πλήρη αλήθεια, που θα περιλαμβάνει όλες τις προηγούμενες. Το ότι ο μπασκετικός Παναθηναϊκός έχει 28 τίτλους τα τελευταία 16 χρόνια είναι μία στατιστική αλήθεια, το ότι είναι η πιο πετυχημένη ελληνική ομάδα στην ιστορία του αθλήματος είναι μία αντικειμενική αλήθεια, αλλά το ότι είναι σύμβολο υπερηφάνειας και πρότυπο θαυμασμού είναι μία προσωπική, βιωματική αλήθεια, η οποία ισχύει μόνο για μένα, ενώ αφήνει παγερά έως μουτρωμένα αδιάφορο το φίλο μου τον Τασο. Το ψέμα, αντιθέτως, είναι ένα. Κάθετι που διαφέρει ποιοτικά από την αλήθεια, δηλαδή τη διαστρεβλώνει στην ουσία της, και όχι μόνο στο χώρο, στο χρόνο ή στην έντασή της (στα ποσοτικά της μεγέθη γενικά), είναι ψέμα. Δεν κατηγοριοποιείται, δεν κατατάσσεται. Είναι ψέμα. Ένα αγόρι που λέει στην κοπέλα του ότι βγήκε με τους φίλους του για μια μπύρα, ενώ κλαμπάρει (πόσο μ'αρέσει αυτό το ρήμα?) μέχρι το πρωί, λέει μία σχετική, μία μερική αλήθεια. Ένα αγόρι που λέει ότι θα βρεθεί με συμφοιτητές, ενώ τιτσάρει (ρηματικός οργασμός συνεχίζεται) με συμφοιτήτριες, λέει ψέματα.
Οι βάσεις για τον ορισμό και την κατανόηση του ψέματος έχουν μπει. Επόμενη στάση μερικοί μύθοι που έχουν αναπτυχθεί σχετικά με το ψέμα. Ο πρώτος είναι αυτός που έχει να κάνει με τον διαχωρισμό των ψεμάτων σε μικρά και μεγάλα, σε σημαντικά και ασήμαντα, σε καλόβουλα και κακόβουλα ή σε ό,τι άλλο. Για να είμαι ειλικρινής, κι εγώ πιστεύω ότι τέτοιοι διαχωρισμοί έχουν μεμονωμένη βάση. Υπάρχουν ψέματα μεγάλης ή μικρής έκτασης και πολυπλοκότητας, ψέματα που αφορούν σημαντικούς ή λιγότερο σημαντικούς τομείς της ζωής. Ωστόσο, ο διαχωρισμός αυτός χάνει τη βάση του όταν μπαίνει στην εξίσωση η μεταβλητή της αλήθειας. Αν η ύπαρξη του ψέματος ήταν δεδομένη εξ' ορισμού (όχι δεν έιναι, εμείς την κάνουμε) τότε οι διαχωρισμοί αυτοί θα είχαν νόημα και θα τίθονταν σε αξιολογική κρίση. Όχι, όμως, όταν υπάρχει η επιλογή της αλήθειας. Τότε τα ψέματα, ανεξαρτήτως έκτασης, έντασης ή σπουδαιότητας είναι σύσσωμα επιλογές ενάντια στην αλήθεια, και, έτσι, μοιραία μπαίνουν στο ίδιο τσουβάλι. Αντίστοιχα, o διαχωρισμός των ψεμάτων σε καλόβουλα και κακόβουλα δεν έχει κανένα νόημα εφόσον υπάρχει η επιλογή της αλήθειας. Προφανώς και κάποιος που ψεύδεται μπορεί να έχει καλή ή κακή πρόθεση. Αλλά ποιός έχει κατάφορα καλύτερη πρόθεση και από τους δύο? Αυτός που δεν ψεύδεται. Άρα, πώς να αξιολογήσουμε την τύφλωση και την μονοφθαλμία, όταν υπάρχει σαφέστατη επιλογή για πλήρη όραση? Κοινώς, αυτό που λέω, είναι ότι, αν εξαιρέσουμε τις περιπτώσεις που δεν υπάρχει επιλογή, αυτό που αξίζει να κριθεί για μένα δεν είναι η ποσότητα της επιλογής (μικρό ή μεγάλο, σημαντικό ή ασήμαντο ψέμα) αλλά η ποιότητα της (αλήθεια ή μη αλήθεια). Το ψέμα είναιμία αρνητική συμπεριφορά που κάποιος επέλεξε να έχει. Και κάτι που έχω μάθει με βεβαιότητα από τις σπουδές μου είναι ότι οι συμπεριφορές μας δεν αξιολογούνται ανάλογα με το μέγεθος ή τη σπουδαιότητα των συνθηκών. Αξιολογούνται αυτόνομα, ως προσωπικές επιλογές μέσα σε ένα πλαίσιο με δεδομένα χαρακτηριστικά. To πλαίσιο σαφώς υπάρχει και παίζει ρόλο στη διομόρφωση των συμπεριφορών, αλλά βάσει των ποιοτικών του στοιχείων. Και αυτά είναι για κάθε πλαίσιο ανεξάρτητα από το εύρος των ποσοτικών του στοιχείων. Ένας σερβιτόρος που αρνείται ότι πήρε 15 ευρώ απ' το ταμείο του κι ένας υπάλληλος που αρνείται ότι έχει κάποια ανάμειξη με την υπεξαίρεση 50 χιλιάδων ευρώ λένε το ίδιο ψέμα, έχουν μία συμπεριφορά που βασίζεται στον ίδιο μηχανισμό.
Ο δεύτερος μύθος αναφέρεται στον έλεγχο του ψέματος. Οι άνθρωποι έχουμε σχεδόν πάντα την ψευδή αντίληψη ότι μπορούμε να ελέγχουμε τα ψέματά μας. Το λανθασμένο της προηγούμενης πρότασης γίνεται εμφανές αν σκεφτούμε ότι, λέγοντας ψέματα, στην ουσία παραδίδουμε τα κλειδιά της πραγματικότητας σε μία κατασκευή. "Έχεις φτιάξει ένα ψέμα και τώρα μέσα του θα ζήσεις" λέει ο ποιητής. Είναι το ψέμα που πλέον σε ελέγχει, ελέγχει τις κινήσεις και τα λεγόμενά σου, και όχι εσύ αυτό. Απώλεια του ελέγχου αποτελεί φυσικά και το γεγονός ότι ένα ψέμα συνήθως οδηγεί σε νέα ψέματα. Παρομοίως, το γεγονός ότι λέγοντας, στην ουσία κατασκευάζοντας ένα ψέμα, συμπεριλαμβάνεις σε αυτό, ίσως, κάποιους ανθρώπους, έναν χώρο, έναν χρόνο, ενδεχομένως μία πλοκή, σε καθιστά ευάλωτο στο κατά πόσο τα πιονάκια και τα τουβλάκια του ψέματος σου θα συνεχίσουν να το συντηρούν ή θα καταρρεύσουν. Υποχείριο της ίδιας σου της κατασκευής δηλαδή. Τέλος, κομμάτι αυτού του γυάλινου ελέγχου που έχουμε για το ψέμα μας είναι και η αίσθηση ότι "ένα ψέμα μπορεί να κρατηθεί ψέμα για πάντα". Ίσως ναι, ίσως όχι. Δεν έχει σημασία. Εκείνο που μετράει είναι κατά πόσο ένα ψέμα θα (προσπαθήσεις να) το κρατήσεις ψέμα για πάντα. Και αν ναι, ποιό το κόστος? Λένε ότι κάθε στιγμή που περνάει ένα ψέμα κερδίζει σε βάρος και σε κόστος αποκάλυψης. Ταυτόχρονα, κερδίζει και σε εύρος, σε ένταση, σε ανθρώπους που το μοιράζονται ενδεχομένως. Νομίζεις ότι ελέγχεις τα ψέματά σου? Για βάλε ένα από αυτά να κάτσει σε μια καρέκλα απέναντί σου και κοιταχτείτε. Ποιός χαμογελάει πιο πονηρά?
Ο τρίτος μύθος είναι και ο μεγαλύτερος. Είναι αυτός που εν πολλοίς συμπυκνώνεται στην έκφραση "Του/της είπα ψέματα για να τον/την προστατέψω". Δεν ξέρω αν έχω ακούσει μεγαλύτερο ψέμα. Είναι τρομερή ψευδαίσθηση ότι ένα ψέμα λέγεται για χάρη του άλλου. Για την ακρίβεια είναι μία από τις μεγαλύτερες εκφράσεις συγκεκαλυμμένου και σουλουπαρισμένου εγωισμού. Γιατί, ακόμη κι αν ένα ψέμα λειτουργήσει ευεργετικά γι'αυτόν που το άκουσε (πάντα υπάρχει αυτή η περίπτωση), αυτός που το είπε δεν έχει ξεκινήσει με αυτό το γνώμονα. Ένα ψέμα το λέμε με στόχο το δικό μας όφελος, ή έστω τη δική μας προστασία. Ακόμα και τα ψέματα που φαίνονται να εξυπηρετούν κάποιον άλλον, να τον προστατεύουν από μία άσχημη είδηση, ή να μην τον μπλέκουν σε μία άσχημη συνθήκη, στην ουσία, και αν κοιτάξουμε χωρίς τα εγωιστικά μας γυαλιά, εξυπηρετούν εμάς, προφυλάσσοντάς μας από τις αντιδράσεις του άλλου ή την εμπλοκή του άλλου αν μάθαινε την αλήθεια. Ένας σοφός ψυχοθεραπευτής έγραψε κάποτε ότι το ψέμα είναι η ετυμηγορία μιας δίκης. Μιας δίκης που γίνεται εντός του ψεύτη και τον κρίνει ένοχο. Ακριβώς. Ένας άνθρωπος που λέει ψέματα έχει ήδη κάνει κάνει μέσα του το δικαστήριο για τις πράξεις ή τα λόγια του, κρίνοντας ένοχο τον εαυτό του γι'αυτά. Αυτός είναι και ο λόγος που λέει ψέματα, η ενοχή που που ο ίδιος έχει ήδη αποδεχθεί.
Αρκετά με την, ίσως βαρετή, ακαδημαϊκή προσέγγιση. Λένε ότι η μόνη που δικαιούται να χρησιμοποιεί τα ψέματα για να πει μεγάλες αλήθειες είναι η τέχνη. Δε διαφωνώ καθόλου οπότε θα καταφύγω σ'αυτήν όσο πλησιάζω στο τέλος. Θα χρησιμοποιήσω δύο στιχάκια από δύο ελληνικά τραγούδια.
Το πρώτο είναι της Φωτεινής Βελεσιώτου, λέγεται "Γυάλινη χαρά" και κάπου μέσα στους στίχους λέει "...στην αλήθεια σου φυλάξου, μην παρεκτραπείς, στο αληθινό σου ψέμα μέσα θα καείς...".
Το δεύτερο είναι του Αλκίνοου, "Θα'μαι κοντά σου όταν με θες". Κάπου μέσα σ'αυτό ακούγεται το "...αχ να'ταν η αλήθεια σου σαν ψέμα αληθινή...". Με προβληματίζουν πολύ.
Τα βρίσκω αντιφατικά, αλλά ταυτόχρονα πολύ περιγραφικά της πραγματικότητας και τα δύο. Αν συμφωνούν σε κάτι είναι ότι οι άνθρωποι δομούν ψέματα και ζουν μέσα σε αυτά σα να ήταν απολύτως αληθινά. Πολλές φορές μάλιστα παίρνουν και άλλους μαζί τους μέσα σ'αυτά. Τάσσομαι υπέρ της αλήθειας (όπως η Φωτεινή), αλλά ταυτόχρονα αναρωτιέμαι, ποιός είμαι για να μπορώ να κρίνω το ψέμα και μάλιστα το ψέμα που λειτουργεί για έναν, δύο, τρείς ή χιλιάδες ανθρώπους (π.χ. θρησκεία)? Ποιός είμαι για να μπορώ να κρίνω ακόμη και αυτόν που θα ήθελε η αλήθεια της ζωής του να μοιάζει με ένα όμορφο ψέμα (όπως ο Αλκίνοος)? Ο αγαπημένος G. House έχει πει ότι, όταν αγαπάς κάποιον, του λες ψέματα. Διαφωνώ, αλλά δε μπορώ να μη δεχτώ τη ρεαλιστική και λειτουργική βάση της άποψής του. Άλλωστε, ατελείς εμείς, ατελείς και οι συμπεριφορές μας.
Τουλάχιστον, αφού το ψέμα είναι σχεδόν αναπόφευκτο, ας βρούμε όλοι μας ανθρώπους που αγαπάνε τα ψέματά μας, που γουστάρουν να περιπλανώνται μέσα σ'αυτά. Όπως ο Eminem και η Rihanna..
Ίτυλος
Υ.γ.: "...όταν τα ψέματα πεθαίνουν, γεννιούνται ωραίοι στίχοι...",
έτσι για να κλείσω υπέρ της αλήθειας.
Μιλώντας με μία φίλη χθες, της είπα ότι μέσα στις επόμενες δύο μέρες θα κάνω νέα ανάρτηση στο ιστολόγιο. Την ανάρτηση που γράφω αυτή τη στιγμή. "Και ποιό θα είναι το θέμα?", με ρώτησε. Το θέμα το ήξερα, αλλά δεν ήθελα να της το θέσω πεζά και κοφτά. Ήθελα κάτι που να ταιριάζει στο ειδικό του βάρος. Κόλλησα για λίγο, αλλά τότε μου ήρθε. "Θα γράψω για το βασιλιά των αρνητικών συμπεριφορών", της είπα, "το ψέμα". Και κάπως έτσι αρχίζει η σημερινή μας γραφή.
Θέλω να ξεκινήσω από μία αξιωματική βάση. Όλοι έχουμε πει και όλοι έχουμε ακούσει ψέματα. Προϊόν αυτής είναι το αυτονόητο, ότι στις επόμενες γραμμές δεν θα προσπαθήσω ούτε να ηθικολογήσω ούτε να περιαυτολογήσω ούτε να κατηγορήσω. Ο μόνος μου στόχος είναι να καταγράψω κάποιες σκέψεις σχετικά με ένα θέμα που θεωρώ ότι αφορά, ή τουλάχιστον έχει στιγμιαία αγγίξει, τον καθένα μας στη πορεία των σχέσεών μας.
Αρχίζω ρωτώντας πρώτο απ'όλους τον ίδιο μου τον εαυτό. Τί είναι τό ψέμα? Το ψέμα, έτσι όπως το αντιλαμβάνομαι προσωπικά, είναι μία επιλογή. Είναι σαν να προχωράς ένα δρόμο. Κάπου στη πορεία συναντάς ένα σταυροδρόμι. Από τη μία η ταμπέλα λέει "Αλήθεια" και με κουκίδες κάτω από τον τίτλο εξηγεί τί περιλαμβάνει αυτή. Έκθεση, αιδώς, σύγκρουση, συζήτηση, απώλεια του ευησυχασμού, είναι μερικά από μονοπάτια που θα βαδίσει κάποιος διαλέγοντας το δρόμο της αλήθειας. Κάτω από τα περιοχόμενα της αλήθειας η ταμπέλα έχει δύο βελάκια που δείχνουν τα αποτελέσματά της εφαρμοσμένα στις σχέσεις των ανθρώπων. Το πρώτο βελάκι δείχνει δύο ανθρωπάκια να αποχωρίζονται το ένα το άλλο. Η αλήθεια, βλέπετε, μπορεί πολύ εύκολα να καταστρέψει κάθε επαφή δύο ανθρώπων που δε μπορούν να σηκώσουν το βάρος της. Το δεύτερο βελάκι δείχνει δύο ανθρωπάκια να αγκαλιάζονται σφιχτά. Η αλήθεια, βλέπετε, είναι ο πιο σφίχτος κόμπος για τις ψυχές δύο ανθρώπων που κατάφεραν να τη μοιραστούν. Από την άλλη η ταμπέλα λέει "Ψέμα". Οι κουκίδες εδώ μιλάνε για κάλυψη των επιθυμιών, αποφυγή της σύγκρουσης, ασπίδες, προσωπεία, αγωνία, τιμήματα που πληρώνεις για μία κατασκευασμένη ηρεμία. Αυτή τη φορά, όμως, το βελάκι του αποτελέσατος είναι μόνο ένα. Δε δείχνει ούτε τον αποχωρισμό ούτε την ένωση μολονότι το ψέμα μπορεί, όπως και η αλήθεια, να οδηγήσει και στα δύο. Δείχνει ως αποτελέσμα κάτι που προκύπτει σε κάθε περίπτωση και επισκιάζει κάθε πρακτικό αποτέλεσμα του ψέματος, θετικό ή αρνητικό. Αβεβαιότητα. Βλέπετε, όποιος με το ψέμα πέτυχε μία ένωση θα είναι πάντοτε αβέβαιος γι'αυτήν, καθώς η ευδοκιμία της θα είναι ευάλωτη στην αποκάλυψη του ψέματος. Ομοίως, όποιος λόγω του ψέματος κατέληξε σε έναν αποχωρισμό, θα είναι πάντοτε αβέβαιος για το που θα είχε καταλήξει αν διάλεγε το δρόμο της αλήθειας. Με βάση όλα αυτά, ακόμη κι αν δε είναι συνειδητά, κάθε άνθρωπος διαλέγει έναν δρόμο βρισκόμενος στο σταυροδρόμι. Αλήθεια ή ψέμα. Και ανάλογα με αυτόν προχωράει.
Οι βάσεις για τον ορισμό και την κατανόηση του ψέματος έχουν μπει. Επόμενη στάση μερικοί μύθοι που έχουν αναπτυχθεί σχετικά με το ψέμα. Ο πρώτος είναι αυτός που έχει να κάνει με τον διαχωρισμό των ψεμάτων σε μικρά και μεγάλα, σε σημαντικά και ασήμαντα, σε καλόβουλα και κακόβουλα ή σε ό,τι άλλο. Για να είμαι ειλικρινής, κι εγώ πιστεύω ότι τέτοιοι διαχωρισμοί έχουν μεμονωμένη βάση. Υπάρχουν ψέματα μεγάλης ή μικρής έκτασης και πολυπλοκότητας, ψέματα που αφορούν σημαντικούς ή λιγότερο σημαντικούς τομείς της ζωής. Ωστόσο, ο διαχωρισμός αυτός χάνει τη βάση του όταν μπαίνει στην εξίσωση η μεταβλητή της αλήθειας. Αν η ύπαρξη του ψέματος ήταν δεδομένη εξ' ορισμού (όχι δεν έιναι, εμείς την κάνουμε) τότε οι διαχωρισμοί αυτοί θα είχαν νόημα και θα τίθονταν σε αξιολογική κρίση. Όχι, όμως, όταν υπάρχει η επιλογή της αλήθειας. Τότε τα ψέματα, ανεξαρτήτως έκτασης, έντασης ή σπουδαιότητας είναι σύσσωμα επιλογές ενάντια στην αλήθεια, και, έτσι, μοιραία μπαίνουν στο ίδιο τσουβάλι. Αντίστοιχα, o διαχωρισμός των ψεμάτων σε καλόβουλα και κακόβουλα δεν έχει κανένα νόημα εφόσον υπάρχει η επιλογή της αλήθειας. Προφανώς και κάποιος που ψεύδεται μπορεί να έχει καλή ή κακή πρόθεση. Αλλά ποιός έχει κατάφορα καλύτερη πρόθεση και από τους δύο? Αυτός που δεν ψεύδεται. Άρα, πώς να αξιολογήσουμε την τύφλωση και την μονοφθαλμία, όταν υπάρχει σαφέστατη επιλογή για πλήρη όραση? Κοινώς, αυτό που λέω, είναι ότι, αν εξαιρέσουμε τις περιπτώσεις που δεν υπάρχει επιλογή, αυτό που αξίζει να κριθεί για μένα δεν είναι η ποσότητα της επιλογής (μικρό ή μεγάλο, σημαντικό ή ασήμαντο ψέμα) αλλά η ποιότητα της (αλήθεια ή μη αλήθεια). Το ψέμα είναιμία αρνητική συμπεριφορά που κάποιος επέλεξε να έχει. Και κάτι που έχω μάθει με βεβαιότητα από τις σπουδές μου είναι ότι οι συμπεριφορές μας δεν αξιολογούνται ανάλογα με το μέγεθος ή τη σπουδαιότητα των συνθηκών. Αξιολογούνται αυτόνομα, ως προσωπικές επιλογές μέσα σε ένα πλαίσιο με δεδομένα χαρακτηριστικά. To πλαίσιο σαφώς υπάρχει και παίζει ρόλο στη διομόρφωση των συμπεριφορών, αλλά βάσει των ποιοτικών του στοιχείων. Και αυτά είναι για κάθε πλαίσιο ανεξάρτητα από το εύρος των ποσοτικών του στοιχείων. Ένας σερβιτόρος που αρνείται ότι πήρε 15 ευρώ απ' το ταμείο του κι ένας υπάλληλος που αρνείται ότι έχει κάποια ανάμειξη με την υπεξαίρεση 50 χιλιάδων ευρώ λένε το ίδιο ψέμα, έχουν μία συμπεριφορά που βασίζεται στον ίδιο μηχανισμό.
Ο δεύτερος μύθος αναφέρεται στον έλεγχο του ψέματος. Οι άνθρωποι έχουμε σχεδόν πάντα την ψευδή αντίληψη ότι μπορούμε να ελέγχουμε τα ψέματά μας. Το λανθασμένο της προηγούμενης πρότασης γίνεται εμφανές αν σκεφτούμε ότι, λέγοντας ψέματα, στην ουσία παραδίδουμε τα κλειδιά της πραγματικότητας σε μία κατασκευή. "Έχεις φτιάξει ένα ψέμα και τώρα μέσα του θα ζήσεις" λέει ο ποιητής. Είναι το ψέμα που πλέον σε ελέγχει, ελέγχει τις κινήσεις και τα λεγόμενά σου, και όχι εσύ αυτό. Απώλεια του ελέγχου αποτελεί φυσικά και το γεγονός ότι ένα ψέμα συνήθως οδηγεί σε νέα ψέματα. Παρομοίως, το γεγονός ότι λέγοντας, στην ουσία κατασκευάζοντας ένα ψέμα, συμπεριλαμβάνεις σε αυτό, ίσως, κάποιους ανθρώπους, έναν χώρο, έναν χρόνο, ενδεχομένως μία πλοκή, σε καθιστά ευάλωτο στο κατά πόσο τα πιονάκια και τα τουβλάκια του ψέματος σου θα συνεχίσουν να το συντηρούν ή θα καταρρεύσουν. Υποχείριο της ίδιας σου της κατασκευής δηλαδή. Τέλος, κομμάτι αυτού του γυάλινου ελέγχου που έχουμε για το ψέμα μας είναι και η αίσθηση ότι "ένα ψέμα μπορεί να κρατηθεί ψέμα για πάντα". Ίσως ναι, ίσως όχι. Δεν έχει σημασία. Εκείνο που μετράει είναι κατά πόσο ένα ψέμα θα (προσπαθήσεις να) το κρατήσεις ψέμα για πάντα. Και αν ναι, ποιό το κόστος? Λένε ότι κάθε στιγμή που περνάει ένα ψέμα κερδίζει σε βάρος και σε κόστος αποκάλυψης. Ταυτόχρονα, κερδίζει και σε εύρος, σε ένταση, σε ανθρώπους που το μοιράζονται ενδεχομένως. Νομίζεις ότι ελέγχεις τα ψέματά σου? Για βάλε ένα από αυτά να κάτσει σε μια καρέκλα απέναντί σου και κοιταχτείτε. Ποιός χαμογελάει πιο πονηρά?
Ο τρίτος μύθος είναι και ο μεγαλύτερος. Είναι αυτός που εν πολλοίς συμπυκνώνεται στην έκφραση "Του/της είπα ψέματα για να τον/την προστατέψω". Δεν ξέρω αν έχω ακούσει μεγαλύτερο ψέμα. Είναι τρομερή ψευδαίσθηση ότι ένα ψέμα λέγεται για χάρη του άλλου. Για την ακρίβεια είναι μία από τις μεγαλύτερες εκφράσεις συγκεκαλυμμένου και σουλουπαρισμένου εγωισμού. Γιατί, ακόμη κι αν ένα ψέμα λειτουργήσει ευεργετικά γι'αυτόν που το άκουσε (πάντα υπάρχει αυτή η περίπτωση), αυτός που το είπε δεν έχει ξεκινήσει με αυτό το γνώμονα. Ένα ψέμα το λέμε με στόχο το δικό μας όφελος, ή έστω τη δική μας προστασία. Ακόμα και τα ψέματα που φαίνονται να εξυπηρετούν κάποιον άλλον, να τον προστατεύουν από μία άσχημη είδηση, ή να μην τον μπλέκουν σε μία άσχημη συνθήκη, στην ουσία, και αν κοιτάξουμε χωρίς τα εγωιστικά μας γυαλιά, εξυπηρετούν εμάς, προφυλάσσοντάς μας από τις αντιδράσεις του άλλου ή την εμπλοκή του άλλου αν μάθαινε την αλήθεια. Ένας σοφός ψυχοθεραπευτής έγραψε κάποτε ότι το ψέμα είναι η ετυμηγορία μιας δίκης. Μιας δίκης που γίνεται εντός του ψεύτη και τον κρίνει ένοχο. Ακριβώς. Ένας άνθρωπος που λέει ψέματα έχει ήδη κάνει κάνει μέσα του το δικαστήριο για τις πράξεις ή τα λόγια του, κρίνοντας ένοχο τον εαυτό του γι'αυτά. Αυτός είναι και ο λόγος που λέει ψέματα, η ενοχή που που ο ίδιος έχει ήδη αποδεχθεί.
Αρκετά με την, ίσως βαρετή, ακαδημαϊκή προσέγγιση. Λένε ότι η μόνη που δικαιούται να χρησιμοποιεί τα ψέματα για να πει μεγάλες αλήθειες είναι η τέχνη. Δε διαφωνώ καθόλου οπότε θα καταφύγω σ'αυτήν όσο πλησιάζω στο τέλος. Θα χρησιμοποιήσω δύο στιχάκια από δύο ελληνικά τραγούδια.
Το πρώτο είναι της Φωτεινής Βελεσιώτου, λέγεται "Γυάλινη χαρά" και κάπου μέσα στους στίχους λέει "...στην αλήθεια σου φυλάξου, μην παρεκτραπείς, στο αληθινό σου ψέμα μέσα θα καείς...".
Τουλάχιστον, αφού το ψέμα είναι σχεδόν αναπόφευκτο, ας βρούμε όλοι μας ανθρώπους που αγαπάνε τα ψέματά μας, που γουστάρουν να περιπλανώνται μέσα σ'αυτά. Όπως ο Eminem και η Rihanna..
Ίτυλος
Υ.γ.: "...όταν τα ψέματα πεθαίνουν, γεννιούνται ωραίοι στίχοι...",
έτσι για να κλείσω υπέρ της αλήθειας.
Ωραιος!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλη η καθε προσεγγιση αλλα οταν το πηρες διαμεσου τεχνης γοητευτηκα...!